ویژه‌نامه شهادت امام محمد باقر (علیه السلام)؛

ویژه‌نامه شهادت امام محمد باقر (علیه السلام)؛ زندگی‌نامه، اشعار و گلچین مداحی

جهت دانلود مداحی کلیک نمایید.

 

ویژه‌نامه شهادت ‌باقر العلوم, امام محمّد باقر (علیه السلام)، پنجمین اختر تابناک امامت و ولایت، شامل زندگی‌نامه، اشعار، گلچین مداحی و احادیث منتشر می‌شود.

وبلاگ شهرنصرآبادجرقویه سفلی/محمّدبن علی‌بن الحسین (علیهم السلام)، ملقّب به باقر و کنیه ابوجعفر فرزند امام سجاد (علیه السلام) است. برخى روز تولد آن حضرت را در مدینه اول ماه رجب مصادف با روز جمعه می‌دانند.[1] اما برخى دیگر سوم صفر[2] دانسته‌اند.

پدر ایشان امام سجّاد(ع)، پیشوای چهارم شیعیان و مادرش «ام‌عبدالله» دختر امام حسن مجتبی(ع) است؛ لذا هم از جهت پدری و هم از جهت مادری فاطمی و علوی است.[3]

باقرالعلوم لقب امام باقر(ع)

مشهورترین لقب‏ امام محمدبن علی(ع)، باقر العلوم است[4] که پیامبر اسلام(ص) به آن حضرت اعطا فرمودند؛[5] چون امام باقر(ع) شکافنده و آشکار و ظاهر کنندۀ علوم است، به «باقر العلوم» ملقّب شدند.[6] همچنین گفته‌اند چون پیشانی آن حضرت بر اثر سجدۀ زیاد باز بود، به لقب «باقر» نام‌گذاری شدند.[7]

امام محمد باقر(علیه السلام) و حضور در کربلا

قیام عاشورا یکی از اثرگذارترین و مهم‌ترین وقایع تاریخ اسلام است که در محرم سال 61 هجری قمری واقع شد.

در این قیام، امام محمد باقر(ع) که کودکی چهارساله بودند نیز حضور داشتند، و مورد قبول مورّخان است؛ زیرا روایات بسیاری وجود دارد که ولادت آن امام را قبل از سال 61 دانسته‌اند، مانند: «امام باقر(ع) در سال 57 هجری در مدینه متولد شد».[8]

همچنین امام باقر(ع) در پاسخ به سؤال فردی که از آن حضرت می‌پرسد: آیا شما زمان امام حسین(ع) را درک کرده‌اید، امام فرمود: بلی. [9]

امام باقر(ع) خود در مورد حضورش در کربلا، می‌فرماید: «جدم امام حسین(ع) کشته شدند، در حالی که من چهارساله بودم و کشته شدن او را به یاد می‌آورم».[10]

براساس این دست از روایات، حضور امام باقر در کربلا هیچ‌گونه منع تاریخی نداشته، و از آن‌جا که سن آن بزرگوار بسیار کم بوده، به‌طور طبیعی با خانواده خود زندگی می‌کرده و در سفر همراه آنها بوده، و چون سن بسیار کمی داشت؛ از این باب کمتر، کتاب‌های تاریخی به حضور آن امام در کربلا پرداختند.[11]

دلایل امامت امام باقر(ع)

برای امامت ائمه؛ از جمله امام باقر(ع) ادله نقلی بسیاری در منابع شیعه ذکر شده است.[12]

کرامات و معجزات امام باقر(ع)

برای امام باقر(ع) کرامات و معجزات زیادی نقل شده است که در این‌جا به دو مورد اشاره می‌شود:

1. شفای نابینا: ابوبصیر از شاگردان برجسته امام باقر(ع)، از بینایی محروم بوده و به‌شدّت رنج می‌برد. روزی به حضور امام باقر(ع) شتافته از آن حضرت پرسید: آیا شما وارث پیامبر هستید؟ آن حضرت فرمود: بله. ابوبصیر عرض کرد: آیا رسول خدا(ص) وارث تمام پیامبران و وارث علوم و دانش‌های آنان بود؟ امام فرمود: بله. ابوبصیر عرض کرد: شما می‌توانید مرده را زنده کنید و کور مادرزاد را معالجه نمایید و از آنچه مردم در خانه‌هایشان می‌خورند، خبر دهید؟ امام فرمود: بله، ما همۀ اینها را به‌اذن خداوند انجام می‌دهیم.

او می‌گوید: در این هنگام امام باقر(ع) فرمود: ای ابابصیر! نزدیک بیا. من نزدیک حضرت رفتم. آن حضرت با دست مبارک خود روی چشمان مرا مسح نمود. در این حال من خورشید و آسمان و زمین و خانه‌ها و هرچه در شهر بود همه را دیدم.

آن‌گاه به من فرمود: آیا می‌خواهی که این‌چنین باشی و در روز قیامت حساب تو مانند بقیه مردم باشد و خداوند هرچه را اراده فرمود، همان شود یا می‌خواهی به حال اول برگردی و بدون حساب به بهشت بروی؟! ابوبصیر گفت: می‌خواهم به حال اول برگردم. امام باقر(ع) بار دیگر دست بر چشمان ابوبصیر کشید و چشمان او به حال اول برگشت.[13]

2. امام باقر(ع) و حاجیان: ابوبصیر در یکی از سال‌ها در مراسم حج به‌همراه امام باقر(ع) طواف می‌کرد. او می‌گوید: از زیادی صداها و تکبیرهای حجاج به شگفت آمدم و به امام عرضه داشتم: «ما اکثر الحجیج و أَعْظَم‏ الضَجیج»؛ چقدر حاجی زیاد شده و سروصداها چقدر بیشتر شده است؟

در این موقع امام(ع) فرمود: «یاابابصیر! ما اقل الحجیج و اکثر الضجیج»، ای ابابصیر! چقدر حاجی کم است، اما سروصدا زیاد است». آیا می‌خواهید درستی سخنم را اثبات کنم و با چشم خود حقیقت گفتار مرا ببینی؟

عرض کردم: چطور ممکن است، ای مولای من؟!

فرمود: «جلوتر بیا!» من به امام باقر(ع) نزدیک شدم. دست مبارک را بر چشم‌هایم کشید و چند جمله دعا کرد. در این حال من بینایی خود را باز یافتم. امام باقر(ع) فرمود: "ای ابابصیر! حالا به حاجیان طواف کننده بنگر". هنگامی که به جمعیت نگاه کردم، بسیاری از مردم را به‌صورت میمون و خوک‌هایی دیدم که گرد کعبه در حال حرکت بودند و افراد باایمان و حاجیان حقیقی میان آنان مانند نوری در تاریکی می‌درخشیدند. عرض کردم: ای مولای من! درست فرمودی و حقیقت گفتار شما بر من ثابت شد، «ما اقل الحجیج و اکثر الضجیج»، «چقدر حاجی کم و سروصدا زیاد است». آن‌گاه حضرت لب‌های مبارک را به حرکت در آورد و با خواندن دعایی، چشم‌های من به حالت اول برگشت.[14]

مقام علمی امام باقر(ع) و تربیت شاگردان

امام باقر(ع) در دوران امامت خویش، با وجود شرایط نامساعدی که بر عرصۀ فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود، با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علوم و معارف اسلامی طراحی کرد. تا جایی که این جنبش دامنه‌دار به بنیان‌گذاری و تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید که پویایی و عظمت آن در دوران امام صادق(ع)، به اوج خود رسید.

امام با برقراری حوزۀ درس، با کج‌اندیشی‌ها مبارزه کرد و در صدد زدودن چالش‌های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون‌گر قرآن برآمد و ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی پرداخت، به‌گونه‌ای که دانشمندی چون «جابربن یزید جُعفی» هرگاه می‌خواست سخنی در باب علم به میان آورد ــ با آن توشه‌ای که از دانش داشت ــ می‌گفت: «جانشین خدا و میراث‌دار دانش پیامبران محمدبن علی(ع) برایم این‌گونه گفت»[15] و به‌دلیل ناچیز دیدن موقعیّت علمی خود در برابر جایگاه امام(ع)، از خود نظری به میان نمی‌آورد.

ابواسحاق سبیعی از دیگر فرهیختگان این دوره، آن‌قدر نظرات علمی امام را درست می‌داند که وقتی از او در مورد مسئله‌ای می‌پرسند، پاسخ را از زبان امام می‌گوید و می‌افزاید: «او دانشمندی است که هرگز کسی بسان او [در علم] ندیده‌ام».[16]

شاگردان امام باقر(ع)

در مکتب امام باقر(ع) شاگردانی نمونه و ممتاز پرورش یافتند که تعدادی از آنان این شخصیت‌ها هستند:

1. ابان‌بن تَغلِب: ابان از شخصیت‌های علمی عصر خود، در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلّط بسیاری داشت. والایی دانش ابان چنان بود که امام باقر(ع) به او فرمود: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردمان فتوا بده، چون دوست دارم مردم چون تویی را میان شیعیان ما ببینند».[17]

2. زراره: زرارةبن اعین شیبانی یکی از بزرگ‌ترین اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) است که از این دو امام روایت نقل کرده است. زراره نزد ایشان شأن و مقامی بزرگ داشته است. وی جزو اصحاب اجماع شمرده شده است که در وثاقت و راست‌گویی او بین اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اجماع و اتفاق است. اگرچه روایاتی در مذمت او وارد شده است، ولی در جمع بین روایات و نتیجه گیری نهایی، می‌توان به‌درستی به این نتیجه رسید که وی یکی از بزرگ‌ترین اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بوده است.[18]

3. محمدبن مسلم ثقفی: محمدبن مسلم، یکی از برجسته‌ترین و پرآوازه‌ترین پرورش یافتگان و دانش آموختگان حضرت امام محمد باقر(ع) و حضرت امام صادق(ع) بود که بی‌تردید در گسترش فرهنگ اسلام ناب و حقایق تابناک آموزه‌های اهل بیت عصمت(ع) نقش ممتاز و تأثیرگذاری داشت.[19]

خلفای اموی معاصر امام باقر(ع)

دوران پرفروغ امامت امام باقر(ع) مصادف بود با خلافت ولیدبن عبدالملک، سلیمان‌بن عبدالملک، عمربن عبدالعزیز، یزیدبن عبدالملک و هشام‌بن عبدالملک.[20]

شیوه‌های مبارزاتی امام باقر(ع)

امام باقر(ع) برای احیای ارزش‌های دینی و انجام وظیفه پاسداری از ارزش‌ها، و به‌تناسب موقعیت، از راه‌ها و شیوه‌های زیر استفاده می‌کرد:

الف. ترسیم وظایف حاکم اسلامی

امام باقر(ع) می‌کوشید با تبیین وظایف حاکمان، نوک تیز انتقاد خود را متوجه حاکمان وقت سازد و عدم مشروعیت اقدامات آنان را گوشزد کند؛ همان‌طور که می‌فرمود: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةِ أَشْیَاءَ عَلَى الصَّلَاةِ وَ الزَّکَاةِ وَ الْحَجِّ وَ الصَّوْمِ وَ الْوَلَایَة»؛ اسلام بر پنج چیز بنا نهاده شده است: نماز، زکات، حج، روزه، ولایت». زراره پرسید: کدام افضل است؟ امام(ع) فرمود: «الْوَلَایَةُ أَفْضَلُ لِأَنَّهَا مِفْتَاحُهُنَّ وَ الْوَالِی هُوَ الدَّلِیلُ عَلَیْهِن»؛‏ ولایت برتر است؛ چون کلید آنها است و والی (امام) راهنمایی کننده بر آنها است».[21]

ب. نهی از همکاری با حکومت طاغوت

امام همواره مؤمنان را از همکاری با حکومت طاغوت نهی می‌کرد و به هر طریق ممکن، این پیام خود را به گوش امت می‌رساند .

شخصی از امام باقر(ع) سؤال کرد: من از زمان حجّاج پیوسته تا کنون فرماندار بوده‌ام، براى من توبه میسّر است؟ امام جوابى نداد، و وی دوباره پرسید، آن حضرت در پاسخ فرمود: نه، تا به هر صاحب حقى، حق او را بپردازى.[22]

یکی از شیعیان به‌نام عبدالغفاربن قاسم می‌گوید: به امام باقر(ع) گفتم: نظرتان در نزدیک شدن من به سلطان و رفت و آمد به دربار چیست؟ فرمود: این کار را برای تو صلاح نمی‌دانم. گفتم: گاهی به شام می‌روم و بر ابراهیم‌بن ولید وارد می‌شوم. فرمود: «ای عبدالغفار! رفت و آمد تو نزد سلطان سه پیامد منفی دارد: محبت دنیا در دلت راه می‌یابد، مرگ را فراموش می‌کنی و نسبت به آنچه خدا قسمت تو کرده ناراضی می‌شوی».

عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! من عیالوارم و هدفم از رفتن به آن‌جا، انجام تجارت است. فرمود: «ای بندۀ خدا! من نمی‌خواهم تو را به ترک دنیا دعوت کنم، بلکه می‌خواهم گناهان را ترک کنی، ترک دنیا فضیلت است، اما ترک گناه فریضه و واجب است و تو در شرایطی هستی که به انجام واجبات نیازمندتری تا کسب فضائل».[23]

امام باقر(ع) از یک سو قیام‌های ضدحکومتی مانند قیام زید و ... را تأیید می‌کرد و از سوی دیگر، در موقعیت‌های مناسب، خود با خلفا به رویارویی جدی می‌پرداخت.

آن حضرت می‌فرمود: «هرکس به‌سوی سلطان ستم‌گری برود، او را به تقوای الهی فرمان دهد و او را بترساند و موعظه کند، مانند پاداش جن و انس و اعمال آنان را خواهد داشت».[24]

همچنین آن حضرت مشروعیت حاکمان جور را زیر سؤال می‌برد و راه را بر قیام علیه آنان هموار می‌ساخت و می‌فرمود: «ائمه حق و پیروان آنها بر دین خدایند و پیشوایان‏ ستمگر، از دین خدا و حق منحرفند، خود گمراهند و دیگران را نیز گمراه کرده‌اند، اعمالى که انجام می‌دهند مانند خاکسترى است که در مسیر تندبادى سخت در یک روز طوفانى قرار گیرد، نتیجه‌اى از کار خود نمی‌برند، این گمراهى بسیار سختى است».[25]

ج. تقیّه[26]

میزان اهتمام حضرت باقر(ع) به تقیه چنان بود که می‌فرمود: «تقیه دین من و دین پدران من است، کسی که تقیه ندارد ایمان ندارد».[27]

شهادت امام باقر(ع)

امام محمد باقر(ع) 57 سال از عمر مبارکش ‏گذشته بود، بنا بر مشهور در هفتم ماه ذی‌حجه سال 114 هجرى[28] دیده از جهان فرو بست و در قبرستان بقیع کنار پدرش (امام سجاد) و عمویش (امام حسن) دفن شد.[29] و شهادت آن حضرت در عصر خلافت هشام‌بن عبدالملک رخ داد[30] و به‌امر هشام بود‏.[31]